W rozwoju polityczno ustrojowym współczesnej Polski przełomowym wydarzeniem były reformy ustrojowe z roku 1989. Ich zakres i kształt zostały ustalone w ramach "politycznego kontraktu", spisanego w formie porozumień "okrągłego stołu" 5 kwietnia 1989r. Termin "porozumienia okrągłego stołu" używamy na określenie debat politycznych nad kształtem reform ustrojowych w Polsce końca lat osiemdziesiątych. To właśnie te obrady "ruszyły z posad bryłę Polski". Uruchomiły lawinę, która zmieniła wszystko: naszą politykę i gospodarkę, nasze życie narodowe i społeczne. Przyspieszyły ostateczny demontaż realnego socjalizmu, sytemu przypieczętowanego w Jałcie. Okrągły Stół okazał się kołem zamachowym polskiej demokracji.
Historyczne i polityczne znaczenie tej konferencji polega na tym, że: 1. spisane tam porozumienia określiły kształt reform ustrojowych, które przesądziły o procesie tworzenia demokratycznego ustroju politycznego III Rzeczypospolitej, 2. stanowiła ona początek pokojowej transformacji systemu polityczno ustrojowego realnego socjalizmu w kierunku stworzenia ładu ustrojowego państwa demokratycznego 3. określiła polityczną procedurę przekształceń ustrojowych 4. w wyniku negocjacji politycznych zawarto tam kontrakt, w ramach którego określono pakiet polskich reform polityczno-ustrojowych.
Uwarunkowania reform ustrojowych z roku 1989 miały bezpośrednie źródło w procesach społeczno-politycznych lat osiemdziesiątych, ale przesłanki tych reform tkwiły również w uwarunkowaniach ideologicznych, społecznych i ekonomicznych systemu państwa realnego socjalizmu.
System ustrojowy PRL-u charakteryzował się cyklicznością konfliktów społecznych i kryzysów politycznych. Ich początek stanowiły wydarzenia poznańskie z czerwca 1956 roku. Następne protesty społeczne (marzec 1968,grudzień 1970,czerwiec 1976 i sierpień 1980 roku) stanowiły wyraz istniejącego i stale się pogłębiającego kryzysu, wynikającego z błędów w metodach kierowania państwem i gospodarką oraz odchodzeniem w praktyce ustrojowej od konstytucyjnie określonych zasad demokracji socjalistycznej(suwerenności ludu pracującego miast i wsi oraz praworządności).
Kryzys polityczny państwa z roku 1980 ujawnił w jednoznaczny sposób, ówczesny sposób sprawowania władzy opierał się na wadliwie skonstruowanym systemie przedstawicielstwa socjalistycznego, nie odzwierciedlającym pełnej reprezentacji politycznej społeczeństwa.
Przyjęte w Konstytucji PRL zasady ustrojowe - przewodnia rola partii oraz fikcyjny charakter systemu przedstawicielskiego i fasadowa rola Sejmu podważały demokratyczny charakter ustroju państwa. Rozmiary kryzysu politycznego pogłębiał kryzys gospodarczy, wynikający ze złych metod zarządzania gospodarką narodową. Niewydolność ekonomiczna niosła za sobą przesilenie społeczne i polityczne.
W roku 1980 pojawiły się postulaty wprowadzenia głębokich reform społecznych, politycznych i ekonomicznych. Promotorem tych zmian był NSZZ "Solidarność", uzyskując dla swych postulatów szerokie poparcie społeczne. Wkrótce ten związek zawodowy przejął rolę opozycji demokratycznej wobec sił politycznych sprawujących władzę państwową w Polsce.
Program polityczny "Solidarności", akcentujący konieczność wprowadzenia demokratycznych reform w systemie politycznym państwa, upodmiotowienie polityczne społeczeństwa oraz wprowadzenie zmian systemowych w gospodarce był nie do zaakceptowania przez ówczesne siły polityczne w Polsce.
Jednakże sytuacja społeczna na przełomie lat 1980/81 zmierzała do rewolucyjnej zmiany ustroju politycznego. W celu obrony ówczesnej formacji politycznej wprowadzono stan wojenny. Mimo to, kryzys społeczno-polityczny wymusił na władzach podjęcie prób reform gospodarki i systemu politycznego państwa. Nie wychodziły one jednak poza założenia doktrynalno-polityczne. Okazały się zatem połowiczne i nieskuteczne, bowiem nie były w stanie spowodować zasadniczych zmian w istniejącym ustroju politycznym, zwłaszcza w zakresie koncepcji rządzenia państwem. Nie było to bowiem możliwe bez rezygnacji z koncepcji monopolu władzy jednej partii na rzecz pluralizmu politycznego i społecznego.
W praktyce ustrojowej skutki tego kryzysu dały o sobie znać z całą jaskrawością w roku 1988.Był to ogromny przełom, który przesądził o podjęciu radykalnych reform ustrojowych. Dwie fale strajków - w maju i we wrześniu - spowodowały daleko idące skutki w postaci politycznej blokady systemu ustrojowego państwa. W elitach ówczesnej władzy państwowej dojrzewała świadomość niereformowalności systemu socjalistycznego. W zakresie funkcjonowania systemu politycznego państwa doszło po raz pierwszy w historii PRL do impasu politycznego - blokady systemu. Ten stan rzeczy polegał na tym, że partia rządząca - PZPR - straciła zdolność efektywnego rządzenia państwem, natomiast opozycja polityczna nie była włączona do systemu politycznego i nie była gotowa do przejęcia władzy w państwie.
Dynamika przemian w postawach politycznych społeczeństwa i brak zdolności aparatu władzy do skutecznego rozwiązania kryzysu społeczno-politycznego i gospodarczego państwa musiały doprowadzić do istotnego przewartościowania poglądów ówczesnych elit rządzących. Władza znalazła się w układzie politycznym, który wymusił na niej rezygnację z systemu państwa totalitarnego, z czym wiązała się potrzeba ustrojowego uznania nowego układu sił politycznych w strukturze społeczeństwa oraz dokonania gruntownych przemian w systemie ustrojowym państwa. Podstawową kwestią była przebudowa systemu partyjnego oraz pozycji i roli ustrojowej PZPR. Najistotniejszym elementem procesu przemian politycznych prowadzących do zwołania "okrągłego stołu" było otwarcie na pluralizm polityczny i społeczny. Proces ten charakteryzował się ewolucją koncepcji pluralizmu - od rozumianego jako urzeczywistnienie koalicyjności rządzenia w ramach istniejącego układu partyjnego do formuły działalności opozycji konstruktywnej, będącej nieodzownym elementem demokratyzacji systemu ustrojowego państwa.
(...)
Beata Zuber |